ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 8، آبان 1403 ، شماره پی در پی 102

باورهای دینی و فرهنگ اسلامی مردم ایران در سفرنامه ویلیام فرانکلین

صفحه (317 - 331)
مرضیه زارع زردینی (نویسنده مسئول)، آسیه ذبیح‌نیا عمران
تاریخ دریافت مقاله : تیر 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مهر 1403

چکیده

زمینه و هدف: سفرنامه ویلیام فرانکلین(1763-1839م.) با عنوان «مشاهدات سفر از بنگال به ایران» در سالهای (1786- 1787) میلادی، توجه خاصی به باورهای دینی و آیینی مردم ایران دارد. فرانکلین شرقشناس همچون دیگر سفرنامه نویسان خارجی از باورهای مردم، به عنوان یکی از درونمایه های سفرنامه خود بهره میبرد تا به اثر خود رنگ فرهنگی ببخشد و آداب و رسوم و سنتهای جامعه را در گذر حوادث از گزند فراموشی حفظ و از گذشتگان به آیندگان منتقل کند. پژوهش حاضر با هدف شناسایی اعتقادات دینی و باورهای اسلامی مردم ایران در سفرنامۀ ویلیام فرانکلین میکوشد به این پرسش اصلی پاسخ دهد که در این سفرنامه میزان تأثیر باورهای دینی و فرهنگ اسلامی مردم ایران در حوزه های گوناگون چگونه است؟

روش مطالعه: در این تحقیق برای جمع‌آوری اطلاعات از روشهای اسنادی (فیش‌برداری به صورت توصیفی) استفاده شده است. قلمرو تحقیق حاضر تمامی متن کتاب «مشاهدات سفر از بنگال به ایران» ویلیام فرانکلین را در برمیگیرد. همچنین شاخصه های فرهنگ اسلامی و باور دینی و آیینی مردم ایران به صورت گزینشی استخراج و تدوین شده است.

یافته ها: از دیدگاه فرانکلین، ایرانیها دارای منش و ویژگیهای نیک هستند که ریشه تاریخی دارد و نشانه فرهنگ و تمدن باستانی ایران است که این خُلقیات پسندیده، ایرانیان را از سایر ملتها جدا و متمایز کرده است. بسیاری از خصایص اخلاقی هم ریشه در فرهنگ باستانی ایران دارد، و هم از آموزه های دین اسلام نشأت میگیرد.

نتیجه گیری: بر اساس مشاهدات ویلیام فرانکلین و به اعتقاد وی، میتوان نتیجه گرفت که بخش عظیمی از باورها و ادبیات آیینی مردم ایران بر لایۀ زیرین نظام فرهنگی دین اسلام استوار گشته و نفوذ و تأثیر آن در ابعاد گوناگون زندگی مردم بویژه بعد اجتماعی قابل مشاهده است.

کلمات کلیدی
باورهای دینی , فرهنگ اسلامی , سفرنامه , ویلیام فرانکلین

• قرآن کریم
• بیضایی، بهرام، گوشه ای از تاریخ در نمایش در ایران. آرش، تهران 1349.
• پیرنیا، محمدکریم، «باغ های شیراز»، گلستان هنر، شم‍اره ‌۱۱؛ تهران 1378، ص 20.
• تکمیل همایون، ناصر، «اوضاع روسیه و احوال روسیان در سفرنامه ابن فضلان»، دو فصلنامه ایراس. شماره 3، پاییز 1387، ص 26-39.
• حسنی، سعدالله، نقش باورهای دینی در اصلاح فرد و جامعه. موسسه بوستان کتاب، قم 1390.
• جعفری، اکرم، «سیمای جامعه ایرانی در سفرنامه های دوره شاه عباس اول». صفوی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه ولی عصر(عج)، رفسنجان 1388.
• چلکووکسى، پیترجی، تعزیه، هنر بومى پیشرو ایران. ترجمه داوود حاتمى. سمت، تهران 1400.
• دانش پژوه، منوچهر، بررسی سفرنامه های دوره صفوی. انتشارات فرهنگستان هنر، اصفهان 1385.
• دروویل، گاسپار، سفرنامه. ترجمه جواد محیى. گوتنبرگ، تهران 1336.
• رنجبر، محمود و ستوده، هدایت‌الله، مردمشناسی با تکیه بر فرهنگ مردم ایران. انتشارات دانش‌آفرین، تهران 1380.
• روح‌الامینی، محمود، مبانی انسانشناسی. چاپ هشتم. انتشارات کتاب زمان، تهران 1377.
• شمیم، علی اصغر، تاریخ تحولات دوره قاجاریه. مهارت، تهران 1375.
• شهبازی، فرزانه، «بررسی فرهنگ دینی مردم در سفرنامه های عصر صفوی». پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهراس، تهران 1383.
• شهیدی، عنایت الله، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی. کمیسیون ملی یونسکو ودفتر پژوهشهای فرهنگی. تهران 1380.
• فرانکلین، ویلیام، مشاهدات سفر از بنگال به ایران. انتشارات دانشگاه تهران، تهران 1358.
• فلور، ویلم، نظام قضائی عصر صفوی. ترجمه حسن زندیه. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.قم 1385.
• علی نوروزی، نوروز، آئینها و آداب نوروز در گذر زمان و مکان. باغ کاغذی، اسفراین 1391.
• غلام رضا گلى زواره، ارزیابى سوگواریهاى نمایشى. سازمان تبلیغات اسلامى، تهران 1375.
• کراچی، روح انگیز، دیدارهای دور، پژوهشی در ادبیّات سفرنامه ای. انتشارات چاپار، تهران 1381.
• محجوب، محمد جعفر، «تاثیر تئاتر اروپایی و روشهای نمایشی آن در تعزیه». مجله ایران شناسی. شماره 19. پاییز. 1367، ص 507- 525.
• مسعودیه، محمدتقی، موسیقی مذهبی ایران. سروش، تهران 1367.
• مطهری، مرتضی، مسئله حجاب. چاپ دوازدهم. صدرا، تهران 1389
• ملک پور، جمشید، ادبیات نمایش ایران. توس، تهران 1363.
• همایونى، صادق، گفتارها و گفت وگوهایى درباره تعزیه. انتشارات نوید، شیراز 1380.
• نوروزی، فرزاد، «معرفی کتاب مشاهدات سفر از بنگال به ایران در سال های ۱۷۸۶-۱۷۸۷ م»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، س ۲، شم‍اره ۶؛ تهران 1378، ص 10-11.